تورم چیست؟ بررسی علت تورم و نحوه محاسبه تورم در ایران

تصور کنید پول‌تان یک بادکنک باشد. هر روز که می‌گذرد، بادکنک بزرگ‌تر و بزرگ‌تر می‌شود، اما مقدار کالایی که می‌توانید با آن بخرید، کمتر و کمتر می‌شود. این همان اتفاقی است که تورم در اقتصاد ما ایجاد می‌کند. تورم، هیولایی نامرئی است که به آرامی وارد جیب‌هایمان می‌شود و ارزش پول‌مان را آب می‌کند. در این مطلب، به این موضوع می‌پردازیم که تورم چیست؟

تورم چیست؟

«تورم» (Inflation) به معنی افزایش مداوم و عمومی در سطح قیمت‌ها در یک اقتصاد است. این مفهوم به افزایش قیمت کالاها و خدمات در طول زمان اشاره دارد که منجر به کاهش قدرت خرید پول می‌شود. در واقع، وقتی تورم رخ می‌دهد، هر واحد پول کمتر از گذشته کالاها و خدمات را می‌تواند خریداری کند. این پدیده یکی از مهم‌ترین مسائل اقتصادی است که تاثیر زیادی بر زندگی مردم، اقتصاد کشورها، و تصمیم‌گیری‌های مالی دارد.

انواع تورم

تورم، به‌طور کلی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود: تورم خزنده (نرخ پایین)، تورم شتابان (نرخ متوسط) و تورم فزاینده (نرخ بالا).

تورم خزنده

این نوع تورم با نرخ بسیار پایین و پایدار رخ می‌دهد. به‌طور معمول، نرخ تورم در این حالت بین ۱ تا ۳ درصد است. این نوع تورم ممکن است برای اقتصاد مفید باشد. زیرا، مشوق سرمایه‌گذاری و تولید به شمار می‌رود.

تورم شتابان

در این نوع تورم، نرخ افزایش قیمت‌ها سریع‌تر است و معمولا بین ۳ تا ۱۰ درصد قرار دارد. تورم شتابان می‌تواند نگرانی‌هایی ایجاد کند. زیرا، ممکن است منجر به کاهش اعتماد به ارز ملی و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت شود.

تورم فزاینده

این نوع تورم با نرخ بسیار بالا و گاهی بیش از ۱۰ درصد مشخص می‌شود. در این حالت، اقتصاد با مشکلات جدی مواجه می‌شود و ممکن است به فرار سرمایه و کاهش شدید سطح زندگی مردم بینجامد.

عوامل موثر بر تورم چیست؟

تورم تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد که در ادامه، به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:‌

• افزایش نقدینگی: یکی از دلایل اصلی تورم، افزایش مقدار پول در گردش نسبت به کالاها و خدمات موجود در اقتصاد است. وقتی حجم پول بیشتر از عرضه کالاها و خدمات باشد، قیمت‌ها افزایش می‌یابد.‌
• هزینه‌های تولید: افزایش هزینه‌های تولید مانند افزایش قیمت مواد اولیه، نیروی کار، و انرژی می‌تواند به تورم بینجامد. این نوع تورم به نام تورم هزینه‌ای شناخته می‌شود.‌
• تقاضای زیاد: وقتی تقاضای کل در اقتصاد بیشتر از عرضه باشد، قیمت‌ها افزایش می‌یابد. این پدیده، تورم تقاضا نام دارد.‌
• سیاست‌های پولی و مالی: سیاست‌های نادرست پولی و مالی، مانند چاپ پول بیش از حد یا کاهش نرخ بهره، می‌تواند به تورم دامن بزند.‌
• نوسانات ارزی: نوسانات نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی می‌تواند به افزایش قیمت کالاهای وارداتی و در نتیجه تورم منجر شود.

تورم در ایران: عوامل خاص

حال که دانستیم تورم چیست، به بررسی تورم در ایران می‌پردازیم. در ایران، عوامل خاصی وجود دارند که بر تورم تاثیر می‌گذارند. در ادامه، به برخی از این عوامل اشاره می‌شود:‌

• وابستگی به نفت: اقتصاد ایران به شدت وابسته به درآمدهای نفتی است. نوسانات قیمت نفت و تغییرات در میزان صادرات نفت می‌تواند تأثیر زیادی بر تورم داشته باشد.‌
• تحریم‌های اقتصادی: تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی علیه ایران باعث کاهش ارزش ریال و افزایش قیمت کالاهای وارداتی شده است که به تورم دامن زده است.‌
• سیاست‌های دولت: سیاست‌های نادرست اقتصادی و عدم مدیریت صحیح منابع مالی می‌تواند منجر به افزایش تورم شود. به عنوان مثال، تخصیص یارانه‌های زیاد بدون داشتن منابع کافی می‌تواند به افزایش نقدینگی و در نتیجه تورم منجر شود.

چرا بادکنک پول‌مان بزرگ می‌شود؟

دلایل زیادی برای تورم وجود دارد. اما، به‌طور کلی می‌توان گفت که تورم زمانی رخ می‌دهد که تقاضا برای کالاها و خدمات بیشتر از عرضه آن‌ها باشد. این اتفاق ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد، مانند:‌

• افزایش هزینه تولید: وقتی هزینه تولید کالاها و خدمات افزایش پیدا کند، تولیدکنندگان برای جبران این افزایش هزینه، قیمت محصولات خود را بالا می‌برند.
• افزایش تقاضا: اگر تقاضا برای کالاها و خدمات به طور ناگهانی افزایش پیدا کند و تولید نتواند به سرعت با این افزایش تقاضا همراه شود، قیمت‌ها بالا می‌رود.
• افزایش حجم پول در گردش: اگر دولت پول زیادی چاپ کند و این پول وارد بازار شود، ارزش پول کاهش پیدا می‌کند و در نتیجه قیمت‌ها افزایش می‌یابد.

نحوه محاسبه تورم

پس از بررسی این که تورم چیست، به محاسبه آن می‌پردازیم. محاسبه تورم معمولا با استفاده از شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) انجام می‌شود. CPI میانگین وزنی قیمت سبدی از کالاها و خدمات است که توسط یک خانوار متوسط مصرف می‌شود. محاسبه تورم به‌شرح زیر است:‌

• انتخاب سبد کالاها و خدمات: برای محاسبه CPI، ابتدا باید سبدی از کالاها و خدمات که نمایانگر مصرف عمومی مردم است، انتخاب شود. این سبد شامل کالاهایی مانند غذا، لباس، مسکن، خدمات بهداشتی، حمل‌ونقل و غیره است.
• جمع‌آوری اطلاعات قیمت‌ها: سپس قیمت این کالاها و خدمات در دوره‌های زمانی مختلف جمع‌آوری می‌شود.‌

محاسبه CPI: برای محاسبه CPI، قیمت‌های جاری را به قیمت‌های پایه تقسیم کرده و سپس در ۱۰۰ ضرب می‌کنند. فرمول محاسبه CPI به شکل زیر است:

محاسبه نرخ تورم: پس از محاسبه CPI، نرخ تورم با استفاده از فرمول زیر محاسبه می‌شود:

چالش‌های محاسبه تورم در ایران

محاسبه تورم در ایران با چالش‌هایی همراه است. یکی از این چالش‌ها، تعیین سبد کالاها و خدماتی است که نمایانگر مصرف عمومی مردم باشد. به دلیل تغییرات سریع در قیمت‌ها و نوسانات بازار، ممکن است این سبد به‌طور مداوم نیاز به به‌روزرسانی داشته باشد.

همچنین، نوسانات نرخ ارز و تاثیر آن بر قیمت کالاهای وارداتی باعث می‌شود که محاسبه دقیق تورم دشوار شود. در ضمن، برخی از کالاها و خدمات ممکن است به دلایل مختلف مانند یارانه‌های دولتی یا کنترل قیمت‌ها، قیمت‌گذاری غیرواقعی داشته باشند که این امر می‌تواند باعث تحریف در محاسبه تورم شود.

سخن پایانی

تورم چیست؟ تورم یکی از مهم‌ترین مسائل اقتصادی است که تأثیر زیادی بر زندگی مردم و اقتصاد کشورها دارد. این پدیده تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند افزایش نقدینگی، هزینه‌های تولید، تقاضای زیاد، سیاست‌های پولی و مالی، و نوسانات ارزی قرار می‌گیرد. در ایران، عواملی مانند وابستگی به نفت، تحریم‌های اقتصادی‌ و سیاست‌های نادرست اقتصادی تاثیر زیادی بر تورم داشته‌اند.